160 ROCZNICA POWSTANIA STYCZNIOWEGO

W tym roku przypada 160. rocznica powstania styczniowego. Z tej okazji samorząd Gminy Wisznice w najbliższą niedziele – 22 stycznia 2023 r. o godz. 10:00 złoży symboliczne wiązanki kwiatów i zapali znicze przy pomniku powstańców na tzw. „starym cmentarzu” w Wisznicach. Samorządowej delegacji towarzyszyć będą dzieci i młodzież ze Szkoły Podstawowej im. J.I. Kraszewskiego w Wisznicach. Zapraszamy serdecznie mieszkańców do współuczestnictwa w upamiętnieniu tego ważnego dla Polski wydarzenia.

Powstanie Styczniowe to największe i najdłużej trwające polskie powstanie. Było ono końcem pewnej epoki w naszej historii. To kres romantyzmu, ale też ostatnia w XIX wieku próba wydźwignięcia się na niepodległość. Pomimo ogromnych strat, jakie poniosło społeczeństwo polskie w wyniku działań wojennych, represji, zsyłek i emigracji, idea walki o niepodległość przekazywana była kolejnym pokoleniom, które czerpały z niej natchnienie, i które ostatecznie doprowadziły w 1918 roku do odrodzenia Państwa Polskiego.

Interesujące są wiadomości z okresu powstania styczniowego - 1863 r., dotyczące Wisznic, o których przeczytać można w książce Dariusza Tarasiuka „Wisznice. Dzieje Miasteczka i okolic do 1918 roku.” 15 kwietnia 1863 r. kilkunastu zbrojnych ludzi skonfiskowało w kancelarii wisznickiego magistratu 100 rb. 16 stycznia 1864 r. kilkunastu powstańców zabrało z magistratu 1700 funtów tabaki, 300 funtów tytoniu oraz 38 rb. 47, 5 kop. W gotówce. W związku z tymi wydarzeniami aresztowano na pewien czas ówczesnego burmistrza Wisznic Hieronima Zuchmantowicza. W dniach 27 kwietnia, 12 maja, 14 lipca, 21 lipca, 26 lipca, 14-15 października, 24 października i 14 listopada 1863 r. przez Wisznice przechodziły kilkusetosobowe oddziały powstańcze. 14 lipca 1863 r. przechodził oddział Krysińskiego po zwycięstwie pod Janówką. Z zachowanych dokumentów archiwalnych znane są nazwiska jedynie kilku mieszkańców z tych terenów, którzy brali udział w powstaniu. Tadeusz Doroszuk w swoje książce opisuje ich tak: „Był wśród nich m.in.: 17-letni wówczas Antoni Kazimierz Zbysław, syn właścicielki folwarku Małgorzacin, który w 1863 r. przystąpił do oddziału powstańczego gen. Kruka. Ranny pod Żyrzynem dostał się do niewoli. Skazany został na karę śmierci, którą w wyniku amnestii 1864 r. zamieniono na dożywotnią katorgę na Syberii. Dzięki staraniom matki został uwolniony po 17 latach. W 1889 r. odkupił 200 hektarów skonfiskowanego po powstaniu styczniowym Małgorzacina. Za udział w powstaniu styczniowym 6 IV 1864 r. został aresztowany w Lublinie mieszkaniec Wisznic Stanisław Rejzner (l.27). skazano go na osiedlenie na Syberii. W listopadzie 1863 r. do oddziału Krysińskiego przyłączył się Stanisław Gruszecki. W oddziałach powstańczych niewątpliwie znalazła się duża liczba mieszkańców, lecz ich nazwisk nie znamy, ponieważ nie byli oni represjonowani. Jednym z nich być może był Roman Dragan z Dubicy (zm. 1906). Z konspiracją powstańczą z pewnością ściśle związany był proboszcz cerkwi unickiej w Wisznicach Leon Szokalski, aresztowany 16 IV 1864 r. za sprawa złapanego na granicy emisariusza Feliksa Hermana. Po uwolnieniu 16 IX 1865 r. Szokalski znalazł się pod nadzorem policyjnym, który zniesiono dopiero 3 XI  1866 r.”

Według zachowanych szczegółowych danych z lat 1864-1865 Wisznice jako miasteczko prywatne Małgorzaty Sosnkowskiej i jej syna Juliana Sosnkowskiego posiadało 116 domów mieszkalnych, w tym 4 murowane i 1659 mieszkańców (705 Polaków, 909 Żydów). Było miasteczkiem o charakterze handlowo-usługowym, gdyż tylko 45 mieszczan wisznickich było rolnikami. Zdecydowana natomiast większość mieszkańców miasta utrzymywała się z handlu, rzemiosła lub innych usług. Wystarczy wspomnieć, że w grupie kupców, kramarzy i handlarzy był jeden fabrykant trunków, 11 szynkarzy trunków krajowych, 14 kupców i kramarzy oraz 5 szynkarzy soli. Natomiast rzemiosło reprezentowało 40 rzemieślników różnej specjalności, w tym 6 szewców, 5 kuśnierzy i czapników, 3 rzeźników. Słynęły Wisznice z sześciu odbywanych corocznie jarmarków, w tym jarmarku po Św. Jerzym.

Za udział w powstaniu styczniowym w 1 czerwca 1869 r. na mocy ukazu car Alekasander II Wisznice (podobnie jak 31 innych miast guberni siedleckiej) zamienił na osadę. Postanowiono "te z miast, które z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju handlu i niedostateczności dochodów, nie mają w rzeczywistości znaczenia miast, przemianować je na osady." Ten sam los spotkał wiele polskich miasteczek. Osada Wisznice (121 domów i 1782 mieszkańców) należała do gminy Horodyszcze i stała się siedzibą zarządu tej gminy. Wisznice posiadały sąd gminny, okręgowy urząd pocztowy, szkołę. Były siedzibą parafii prawosławnej, parafii rzymskokatolickiej i kahału. Nadal utrzymywały pozycję ruchliwego ośrodka wymiany i słynęły z jarmarków na bydło i konie, gdzie ponad 50% mieszkańców stanowili Żydzi. Władze rosyjskie po upadku powstania styczniowego rozpoczęły również likwidację cerkwi greckokatolickiej. W 1875 r. zniesiono parafię i dekanat wisznicki ustanawiając parafię prawosławną. Zlikwidowano ją po 1918 r., ale parafii greckokatolickiej już nie reaktywowano. Murowany budynek cerkiewny przejęła parafia rzymskokatolicka.

CZEŚĆ I CHWAŁA BOHATEROM!