XVII - XVIII wiek w Wisznicach

Na początku XVII stulecia dobra wisznickie wraz z miasteczkiem Wisznice i dworem w wyniku podziału rodzinnego przechodzą w 1614 r. w ręce Krzysztofa Sapiehy, krajczego, stolnika i podczaszego W. Ks. Litewskiego, obrońcy Chocimia. Właściciel ten funduje w miasteczku Wisznice drewniany kościół rzymskokatolicki bogato go uposażając w fundusze zabezpieczone na dobrach wisznickich. Dokumentem z 1630 r.

Krzysztof Sapieha eryguje parafię rzymskokatolicką pw. Wniebowzięcia NMP uposażając ją w 5 włók gruntu i 4 morgi lasu. Wznosi dom prepozyta, dom wikarego, budynek mansjonarii i funduje szpital dla ubogich. Po zgonie K. Sapiehy w Padwie (1637 r.), tam czasowo pochowane ciało, przewieziono do Wisznic i złożono właśnie w tym kościele. Pochowano w nim także innego Sapiehę - Stanisława, starostę trabskiego, zmarłego wskutek ran otrzymanych podczas oblężenia Chocimia. Po śmierci Krzysztofa Sapiehy dobra wisznickie obejmuje Mikołaj Sapieha, wojewoda wileński.

W połowie XVII stulecia Wisznice jako centrum dóbr wisznickich Fryderyka Sapiehy wojewody mścisławskiego było organizmem miejskim na prawie magdeburskim z własnym herbem, ponad 100 włókami "pod sobą" i samorządem. Miasto posiadało ponad 250 domów mieszkalnych, rynek w centrum z układem 6 ulic, ratuszem i kramami. Znajdowała się w mieście cerkiew unicka pw. Św. Jerzego i Wniebowzięcia NMP z budynkami towarzyszącymi, bogato uposażona w grunty orne, dwa ogrody i łąkę. Był też kościół parafialny rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP podniesiony do godności prepozytury z zabudowaniem prepozyta, wikarego, mansjonarią, szpitalem i szkołą. Uposażony był on także w grunta, trzy ogrody i łąkę. Miasto graniczyło z gruntami folwarcznymi, sąsiadowało z okazałym dworem obronnym, z parkiem i ogrodami położonymi na wzniesieniu otoczonym wodami rzeki Zielawy, na której były dwa młyny. Miasto Wisznice stanowiło jedną z trzech obok Bociek i Kodnia - miast rezydencjonalnych na Podlasiu rodu Sapiehów.

W XVII i XVIII w. częste przemarsze wojsk polskich i obcych, związane z tym grabieże, a także pożary znacznie zniszczyły zabudowę Wisznic. Należy przypuszczać, że doszło również do wygranych potyczek pod wisznicami. Świadczy o tym nazwa Mogiłki Szwedzkie. W drugiej połowie XVII wieku miasto zniszczyli kozacy Chmielnickiego. Spalone w dużej części podczas potopu szwedzkiego, "wyrabowane" przez wojska ks. siedmiogrodzkiego Rakoczego , a następnie kniazia J. Chowańskiego spadły do rzędu miasteczek o 120 domach i 1 tyś mieszkańców. Zniszczenia wojenne były przyczyną niepłacenia podatku tzw. czopowego zbieranego przez Żydów brzeskich. Wisznice nie uiściły kwoty 100zł.

Częściowo odbudowane w końcu XVII w. przez kolejnego właściciela Władysława Józefata Sapiehę wojewodę brzesko-litewskiego, hrabiego na Wisznicach i Niesuchojeżach, zachowały status centrum hrabstwa wisznickiego złożonego z kilku folwarków i kilkunastu wsi położonego w ziemi brzeskiej W. Ks. Litewskiego.
W czasie wojny północnej (1700-1721) cała Polska podzieliła się na zwolenników: króla i sojuszników Szwecji. Władysław Sapieha popierał stanowisko króla, jego przeciwnicy oskarżyli go o złożenie przysięgi na wierność Karolowi XII. W obronie hrabiego stanęła szlachta województwa brzeskiego. Wojska Karola XII około 25-26 września 1702r. przeszły przez Brześć, a następnie przez Wisznice i skierowały się na Włodawę-Chełm. Dwukrotnie miasto musiało zapłacić haracz wojenny. W 1703r. przybył do maista Karol Sapieha, który odniósł rany w bitwie pod Chocimiem w ich wyniku zmarł i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

11 lipca 1705r. pod Brześciem Władysław Józefat Sapieha podpisał konfederację sandomierską sprzeciwiając się wrogom królewskim.

Zniszczone ponownie w początkach kolejnego stulecia (XVIII w.) i splądrowane przez wojska rosyjskie, a następnie szwedzkie liczyło niewiele ponad 100 dymów. W 1705 r. ogień zniszczył zabudowę miasta doszczętnie, ocalał tylko kościół i cerkiew. Szlachta województwa brzeskiego obradująca na sejmiku 5 sierpnia 1707 r. uwolniła obywateli wpisanych do ksiąg miejskich z opłaty podymnego:
"... lubo miasteczko Wisznice wojewody mińskiego Władysława Sapiehy z powodu ogromnego zniszczenia i ruiny przez ogień nie powinnoby ciężarom podlegać... od wszelkich podatków województwa naszego uwolnić deklarujemy i teraźniejszym laudum uwalniamy...zapłaci z dymów numero trzechset dwuziestu trzech, od tertiam partem reducendo, z dymów numero stu siedmiu". Tym samym zmniejszono liczbę obiektów zaliczanych do opodatkowanych podymnym z 323 dymów do 107 dymów.

August II za wierność i udział w wojnie wyraził zgodę na chorągiew pancerną i nadał "hrabiemu na Wiszniach" tytuł wojewody brzeskiego i nadał miejsce w Senacie. Króla 30 marca 1715r. na prośbę Władysława Józefata Sapieha  ustanowił dwa nowe jarmarki, utrzymując wcześniejsze (łącznie cztery). Oto fragment dokumentu nadającego przywilej:
"August Wtóry z Bożej łaski król Polski [...] mając wzgląd i miłościwe baczenie na podupadłe miasteczko Wisznice przez ogień z dopuszczenia boskiego i różne wojska zrujnowane [...] umyśliliśmy w tymże miasteczku Wisznice jarmarki dwa, jeden na Świętego Iwana ruskiego kalendarza<7lipca>, drugi na Świętego Marcina kalendarza rzymskiego<6listopada>..."
Jednocześnie pozwolono na handel wymienny i pieniężny z ludnością miejscową i obcą. Nałożono na miasto obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa przyjezdnym.

Po śmierci Sapiehy 13 marca 1733r. zarząd dworu wisznickiego przejmuje jego żona Krystyna z Sanguszków Sapieżyna z synami Karolem Józefatem i Ignacym. Za syna wspomnianego W. J. Sapiehy - Karola Józefa Sapiehy wojewody brzesko - litewskiego "Pana na Wisznicach i Romanowie"

Będąc stolicą hrabstwa, rodu Sapiehów Wisznice osiągają 180 dymów, posiadają cerkiew unicką pw. Św. Jerzego, drewniany kościół rzymskokatolicki (nowoerygowany w 1751 r.) pw. Wniebowzięcia NMP z dzwonnicą [ZDJĘCIE PO PRAWEJ], proboszczówką i budynkiem szpitalnym. Zachowują charakter miasteczka z rynkiem prostokątnym w centrum i układem kilku ulic.

Karol Sapieha pełnił funkcję pisarza polnego. Po uzyskaniu pełnoletności ożenił się z Marianną Firlejówną. Żona zapisała Karolowi 18 marca 1737r. dobra Romanów. 21 października 1737r. zmarła, a Romanów został w rękach Sapiehów do XIXw.

Ignacy Sapieha, brat Karola, ożenił się z Anną Krasicką. Od 1746r. był marszałkiem trybunału koronnego w Lublinie. Od 1750r. jako wojewoda mścisławski, sporo czasu spędzał w rezydencji w Wisznicach. Tu zmarła jego żona 20 marca 1752r., a 15 kwietnia 1758r. sam Ignacy. Z małżeństwa pozostało czterech synów i córka. Za jego syna, Franciszka Ksawerego hr Sapiehy, Wisznice wzbogacają się o drewniany kościółek rzymskokatolicki pw. Św. Wawrzyńca wzniesiony na "gościńcu chełmskim". Przy nim tworzona jest szkoła elementarna przeznaczona dla dzieci wywodzących się z plebsu i drobnej szlachty.

W 1790r. Stanisław August wyznacza piąty jarmark na dzień Św. Mikołaja według kalendarza rzymskiego. Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej zachowują status ośrodka centralnego hrabstwa wisznickiego w ziemi brzeskiej z dwoma ośrodkami dworskimi (Romanów i Wisznice), złożonego z kilku folwarków, kilkunastu wsi o powierzchni 24 tyś mórg ziemi, będącej w większości w zastawie dzierżawnej innych osób. Pozostają siedzibą parafii grekokatolickiej i jednego z dekanatów tego wyznania w diecezji brzeskiej oraz siedzibą parafii rzymskokatolickiej w diecezji łuckiej i brzeskiej.